آذربایجان غربی را باید استانی پیشرو در انتشار نشریات، به واسطه نشر اولین نشریه شهرستانی كشور در آن، به حساب آورد. به‌استناد مدارك موجود تاریخی و كتابهای متعدد منتشر شده تاریخ مطبوعات كشور، حدود ۱۵۷سال پیش نخستین نشریه شهرستانی ایران در شهرستان ارومیه انتشار یافته است. تاریخ انتشار اولین نشریه درآذربایجان غربی و اولین نشریه بعداز تهران، مربوط به سال ۱۲۶۵هجری - قمری ( ۱۸۴۹میلادی) است كه در آن سال نشریه‌ای به زبان آشوری با نام " زاهاریرا دی باهارا " با معنای " اشعه روشنایی " در ارومیه انتشار یافت. این نشریه براساس مستندات موجود بعد از نشریه كاغذ اخبار دومین نشریه منتشر شده داخل كشور است كه دكتر " جاستین پركینز " رهبر هیات مذهبی آمریكایی اقدام به انتشار آن در ارومیه كرده است. این فرد و همراهانش نخستین مدرسه آمریكایی پروتستان را نیز در ارومیه راه‌اندازی كرده‌اند كه حكم جواز فعالیت این مدرسه توسط محمدشاه قاجار صادر شده است. "زاهاریرا دی باهارا"، به روایتی ۶۳سال یعنی تا سال ۱۹۱۸میلادی و بنا به اسنادی دیگر دوره‌ای كمتر، همچنان به انتشار خود ادامه می‌داد كه از این نظر یكی از طولانی‌ترین دوره‌های انتشار نشریات را در بین نشریات كشور دارا بوده است. نشریه مزبور ضمن آنكه اولین نشریه شهرستانی و اولین نشریه مذهبی ایران است، نخستین نشریه آشوری زبان جهان نیز محسوب می‌شود. ارومیه، كه پیشرو درانتشار نشریات شهرستانی بوده برای استمرار و تداوم فعالیتهای مطبوعاتی چهارمین شهر ایران است كه بعدازشهرهای اصفهان، تهران و تبریز صاحب چاپخانه شده است. شكوفایی و رشد نشریات آذربایجان غربی مربوط به دوره مشروطیت است به‌طوری كه به روایت نویسندگان تاریخ مطبوعات، نویسندگان و روزنامه‌نگاران این استان در سایر مناطق كشور نیز منشا تحولاتی شده‌اند. شاید یكی از دلایل و اساسی‌ترین دلیل وجود رشد در عرصه مطبوعات آذربایجان غربی قرار گرفتن این استان، در مسیر راه اروپا و تردد در دو سوی مرز بوده كه مردم و روشنفكران این استان را در معرض مسایل اجتماعی و فكری كشورهای اروپایی به خصوص كشورهای همسایه قرار داده است. نمود اولیه این تاثیرات و مجاورت‌ها، انتشار نشریات به عنوان ركن آگاهی بخش اجتماعی و فكری بوده است. به گواهی تاریخ مطبوعات كشور، از شروع انتشار نشریات تا پایان دوره مشروطیت، حدود ۱۷۷نشریه در شهرهای مختلف آذربایجان غربی منتشر شده كه تا یكصد نشریه تنها در ارومیه چاپ و منتشر می‌شدند. وجود این تعداد نشریه در برهه‌ای كه به استناد منابع تاریخی، اكثریت جمعیت ایران بهره‌ای از سواد خواندن و نوشتن نداشتند، نشان‌دهنده رشد فرهنگی در این منطقه از كشور است. اهمیت چاپ این تعداد نشریه و توجه به انتشار مطبوعات در بین قشرهای مختلف مردم استان زمانی مشخص می‌شود كه نسبت نشریات آن روز را با نسبت جمعیت، میزان باسوادی و امكانات چاپ و سطح درآمد مردم آن روزگار مقایسه كنیم. در این دوره حساس تاریخ ایران، نام نشریات مهمی چون "نجات"، "فریاد"، "اصلاح"، "طلیعه فروردین"، "ندای حق"، "مكافات" و "اتفاق" برمی‌خوریم كه رویه خاص خود را در تهیه مطالب مطبوعاتی داشتند. در این دوره اقلیتهای مذهبی ساكن آذربایجان غربی نیز به انتشار نشریاتی پرداختند كه "اورتودوكسانا"، "اكاخو" و "كالات شرارا" از آن جمله هستند. برخی از نشریات این دوره از جمله "فریاد" از نشریات تاثیرگذار در روند روزنامه‌نگاری كشور و تنویر افكار عمومی بودند كه در خارج از مرزهای ایران نیز از جمله تركیه و آذربایجان حتی آلمان (برلین) اشتهار داشتند. نام بسیاری از نشریات منتشره آن دوره با نام روزنامه‌نگار شهیری به نام "محمود غنی‌زاده" گره خورده است. "غنی زاده" كه از اهالی شهرستان سلماس بود را باید به معنای واقعی یك روزنامه‌نگار تلقی كرد زیرا به تنهایی در ایجاد و انتشار چندین نشریه نقش داشته است. نشریه " فریاد " به مدیر مسوولی " حبیب آقازاده " و به سردبیری " میرزا محمود غنی زاده" در یك چاپخانه آمریكایی در ارومیه انتشار یافت. زبان این نشریه به استناد مدارك تاریخی به زبانهای فارسی و تركی بوده كه روزهای شنبه هر هفته انتشار می‌یافت و با منش حمایت از مشروطه‌خواهی و دفاع از ترقی و استقلال كشور توزیع می‌شد. این نشریه بنا به مداركی در روسیه، تركیه و اروپا نیز مشتریانی داشته است. "غنی زاده"، بعد از انتشار این نشریه كه نامی از آن در كتابهای تاریخ مشروطه و دانشمندان آذربایجان رفته، از طرف مشروطه‌خواهان تبریز به این شهر دعوت شد. بعد از اقامت در تبریز این روزنامه‌نگار در انتشار نشریاتی چون "انجمن"، "شفق"، "تبریز"، "دور جدید"، "محاكمات" و نشریه فكاهی "بوقلمون" همكاری، مسوولیت و سردبیری داشته است. مرحوم "غنی زاده" بعد از حضور در تبریز مسوولیت منشی‌گری مخصوص ستارخان سردار ملی را نیز عهده‌دار شد. این روزنامه‌نگار سلماسی مدتی از عمر خود را در تركیه و برلین سپری كرد. وی در آلمان نیز در انتشار نشریه "كاوه" همكاری داشت. "میرزا حبیب آقازاده" مدیر روزنامه "فریاد" در سال‌های بعد نشریه‌ای به نام "فروردین" را به زبان تركی در ارومیه منتشر كرد كه تنها نشریه فكاهی آذربایجان غربی از آغاز انتشار نشریات تاكنون محسوب می‌شود. این نشریه ۲۸شماره منتشر و بعد از آن انتشارش متوقف شد. " میرزاسعید خلیل‌زاده" مشهور به "سعید سلماسی" از شاعران آزاده و مبارزین عصر مشروطه، "میرزا عبدالرزاق پیامیار"، "دهقان"، "موسی ماكویی"، "حاج ابراهیم افشار"، "علی حسین‌زاده خویی" و "میرزا جوادزاده" از دیگر اشخاص مشهوری هستند كه در انتشار نشریات در آذربایجان غربی و دیگر شهرهای كشور فعالیت داشتند. در شهرستان خوی دومین شهر پرجمعیت و فرهنگی استان نشریاتی به نامهای "نجات"، "مكافات"، "ندای حق"، "شفق"، "برید شمال" و "كارگر" انتشار یافته كه با مطالب خبری و اجتماعی و سیاسی اقدام به اطلاع رسانی می‌كردند. از نشریات مهم منتشر شده در خوی می‌توان به نشریه "مكافات" اشاره كرد كه به‌صاحب امتیازی "میرزانورالله علیزاده" و به مدیر مسوولی "آقاخان مرندی" انتشار یافته است. این نشریه نیز از نشریات تاثیرگذار آذربایجان غربی به حساب می‌آید. اكراد ساكن آذربایجان غربی نیز در این دوره نشریاتی منتشر كرده‌اند كه "كردستان" از مشهورترین آنهاست كه به زبانهای تركی و كردی به‌صاحب امتیازی "عبدالرزاق كك بدرخان" و مدیر مسوولی "اسماعیل سیمقو" در ارومیه انتشار می‌یافت. به روایت منابع تاریخی، در دوره رژیم گذشته (پهلوی) نیز از سال ۱۳۰۵ شمسی تا سال ۱۳۵۷در آذربایجان غربی تنها چهار نشریه مجوز انتشار داشتند كه آنها نیز در مركز استان متمركز بودند. تعداد كم نشریات و عدم اقبال روشنفكران به‌انتشار مطبوعات دردوره گذشته، نشان‌دهنده استبداد و خفقان حاكم رژیم به‌خصوص دوره رضاخانی بوده كه امكان عرضه تفكر را نمی‌داد. در این مقطع ۵۰ساله، نشریات "صدای رضاییه" به مدیر مسوولی "علی‌اكبر معتمد"، "رضاییه" به مدیر مسوولی "امیر نظمی افشار"، "پیام رضاییه" به مدیر مسوولی "حیدر نخجوانی" و مجله عملی دانشگاه ارومیه امكان انتشار یافتند. برخی از نشریات دوران مشروطه نیز كه در ارومیه و شهرهای استان در حال انتشار بودند در این دوره یكی پس از دیگری در كام استبداد فرو رفتند و از انتشار بازماندند. روند انتشار نشریات در آذربایجان غربی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وارد مرحله تازه‌ای شد. "پیام رضاییه" به صاحب امتیازی "حیدر نخجوانی" تنها نشریه‌ای بود كه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با تغییر نام به "پیام ارومیه" تا مدتی به انتشار خود ادامه داد. این نشریه كه از سال ۱۳۲۹شمسی انتشار خود را آغاز كرده بود، حدودا تا ۱۴۰۰شماره با تفویض مدیر مسوولی از سوی صاحب امتیاز به "كاظم نخجوانی" منتشر شد. این نشریه با روش اجتماعی، سیاسی و خبری با یك شماره درهفته در ارومیه انتشار می‌یافت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی نشریات زیادی از جمله "مام" توسط "جعفر كاظم‌پور"، "سروه" به صاحب امتیازی "علیرضا كاشانی" و مدیر مسوولی "اسفندیار رحیم مشایی"، هفته‌نامه "فجر" به مدیریت "جمال رواجی"، "میثاق آذربایجان" به مدیر مسوولی "هاشم دین پرست" و "امانت" به مدیر مسوولی "عبدالصمد اسلامی" مجوز انتشار دریافت كردند. از بین این نشریات تنها "امانت" و "سروه" به انتشار مرتب خود ادامه داده و بقیه از گردونه انتشار خارج شده‌اند. تحول در انتشار نشریات در آذربایجان غربی با استناد به مدارك موجود در اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مربوط به دهه اخیر است كه در تعداد و تنوع نشریات استان تغییرات محسوسی ایجاد شد. مسوول امور مطبوعات اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان غربی، می‌گوید: در حال حاضر ۳۹نشریه در این استان در دست انتشار است و تاكنون هیات نظارت بر مطبوعات، مجوز انتشار نشریه برای این استان را تا ۴۵نشریه صادر كرده است. امید سیاح می‌افزاید: پرونده بیش از ۵۰متقاضی انتشار نشریه دراین استان نیز در دست اقدام یا در هیات نظارت بر مطبوعات است. ورود دستگاه‌های دولتی به عرصه فعالیتهای مطبوعاتی از ویژگی‌های انتشار مطبوعات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است كه از ۳۹نشریه در حال انتشار در آذربایجان غربی هفت نشریه به نامهای "همكاری"، "فرهنگ آذربایجان غربی"، "مجله علوم پزشكی"، "نگاه آذر"، "مجله پرستاری و مامایی"، "ره‌آورد خدمت" و "پیام اتاق ارومیه" در ارومیه منتشر میشوند. بیشترین تعداد نشریات در حال انتشار آذربایجان غربی مربوط به‌شهر ارومیه مركز استان است كه "امانت"، "كوشا"، "فردای ما"، "اولدوز"، "چی چست"، "آوای صبح"، "دعوت"، "سطر اول"، "صبح آذربایجان"، "صدای آشنا"، "قله‌های افتخار"، "آراز آذربایجان"، "رحمت" و "برآیند" اسامی نشریات منتشره در ارومیه را تشكیل می‌دهند. در سال‌های اخیر ورود افراد سیاسی و مطرح به عرصه فعالیتهای مطبوعاتی آذربایجان غربی را شاهد هستیم به طوری كه در حال حاضر "دعوت" به مدیر مسوولی "محمد عباس‌پور" نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی، "ندای خوی" به مدیر مسوولی "هاشم حجازی‌فر" نماینده مردم خوی، "منطق" به مدیر مسوولی "علی‌اكبر آقایی" نماینده مردم سلماس و "مهر آذربایجان" به مدیر مسوولی "سلیمان جعفرزاده" نماینده مردم ماكو در شهرهای مختلف در حال انتشار هستند. در حال حاضر در شهرستان خوی چهار نشریه به نامهای "خوی"، "اورین خوی"، "ندای خوی" و "نوید صبح" چاپ می‌شود. شهرستان ماكو نیز در حال حاضر صاحب سه نشریه به نامهای "آوای ماكو"، "آغری" و "مهر آذربایجان" است. در شهرستان میاندوآب نیز نشریاتی با عنوان‌های "یاشایش"، "فریاد قلم"، "مفید" و "قلعه" در دست انتشار است. "منطق" و "آوای سلماس" دو نشریه‌ای هستند كه در شهرستان سلماس به چاپ می‌رسند. یك نشریه به نام "مهاباد" در شهرستان مهاباد و یك نشریه به نام "ارمغان آذربایجان" نیز در شهرستان نقده منتشر می‌شود. آذربایجان غربی با وجود پیشینه‌ای كه در فعالیتهای مطبوعاتی و پتانسیلی كه در زمینه انتشار دارد، مجوز انتشار روزنامه ندارد. عمده نشریات آذربایجان غربی به صورت هفته‌نامه، دو هفته‌نامه، ماهنامه و فصلنامه و در قطع‌های روزنامه‌ای و مجله‌ای انتشار می‌یابند. به‌اعتقاد كارشناسان علوم ارتباطات در كنار مشكلات عمومی و كشوری نشریات چون مشكل كاغذ و كمبود امكانات مالی، نشریات آذربایجان غربی از مشكلاتی مانند نبود نیروهای حرفه‌ای، كیفیت پایین و مشكلات مربوط به چاپ نیز رنج می‌برند. در زمینه فعالیتهای مطبوعاتی آذربایجان غربی هم‌اكنون یك تشكل مطبوعاتی نیز با عنوان انجمن تخصصی خبرنگاران در ارومیه فعال است. همچنین با اهتمام انجمن خبرنگاران آذربایجان غربی و با همكاری اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و دانشگاه جامع علمی و كاربردی استان رشته خبرنگاری در مقطع كاردانی در این استان جهت پرورش خبرنگاران و افراد علاقه‌مند دایر شده ا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
از اينكه نظرات خود را با رعايت ادب و احترام به ساير خوانندگان وبلاگ مي نويسيد متشكرم