واقیف آسلانوف: دوکتور جواد هیئت نه ابن سینا، خیام، بیرونی، میکلانژ، نه ده پرومته‌دیر. او، بشر تاریخینده اؤز یئری، اؤز الیازیسی، اؤز موقعی، اؤز چکیسی اولان جواد هیئت‌دیر!
مشروطیت حرکتی‌نین لیدرلریندن علی هیئتین اوغلو پروفسور دوکتورجواد هیئت 1925-ده تبریزده آنادان اولدو. ایلک مکتب، اورتا مکتب و لیسه‌نی همدان، تبریز و تهراندا بیتیردیکدن سونرا تهران طب فاکولته‌سینده اؤیرنیمینه داوام ائتدی. اوچونجو صینیفدایکن بیر قروپ اؤیرنجیله بیرلیکده تورکیه‌یه گله‌رک ایستانبولدا طب اگیتیمینی تاماملادی. اوزمانلیق اوچون گئتدیگی پاریسدن تهرانا قاییتدیقدان سونرا ایراندا طب آلانیندا چوخ بؤیوک باشاریلارا امضا آتدی و ایراندا ایلک آچیق قلب عملیاتلارینی گرچکلشدیردی. 1979 ایران دئوریمیندن سونرا آذربایجانلی تورک آرخاداشلارییلا بیرلیکده وارلیق درگیسینی یایینلاماغا باشلادی و تورک دیلی، ادبیاتی، تاریخی و فولکلورو اوزرینه اونلارجا کیتاب و یوزلرجه مقاله یازدی.
گونوموزه قدر کسینتیسیز اولاراق یایینینا داوام ائدن وارلیق درگیسی ایران و گونئی
آذربایجان تورکلری‌نین بیلینجلنمه‌سینده، تورکجه‌نین یئنیدن جانلانماسیندا اؤنملی رول اوینادی.
پروفسور جواد هیئت، طب آلانینداکی باشاریلاریندان دولایی پاریس جراحلیق آکادمیسی و اولوسلار آراسی جراحی قورومونا و تورکولوژی آلانینداکی خیدمتلریندن دولایی دا تورک دیل قورومونا اویه سئچیلمیش؛ ایستانبول بیلی‌یوردو و آذربایجان بیلی‌یوردلاری‌نین فخری دوکتور و پروفسورلوغونا لایق گؤرولموشدور.
حیاتینی تورکلویه، تورک دیل و کولتورونون گلیشمه‌سینه و تورک میللی کیملیگی‌نین شکیللنمه‌سینه آدایان پروفسور دوکتور جواد هیئت، "ایکی تایین آغ ساققالی"، "عصریمیزین دده قورقودو"، "تورک دونیاسی‌نین بؤیوک متفکیری"، "آذربایجان تورکلری‌نین معنوی آتاسی" کیمی فخری عنوانلارلا دا مشهور اولموشدور.
پروفسور دوکتور جواد هیئتین دوغومونون 86-جی ایل دؤنومو مناسبتی ایله "ت.ر.ت تورکی" اولاراق عالیم و یازارلارین گؤروشلرینی سیزینله پایلاشماق ایسته‌دیک. بو یازی اؤنوموزده‌کی گونلرده گلیشدیریله‌رک یئنیدن یایینلاناجاقدیر.
"ت.ر.ت تورکی" پروفسور دوکتور جواد هیئتین دوغوم ایل دؤنومونو بوتون تورکلره و اؤزللیکله ده اوخوجولارینا تبریک ائدیر، اوستادا اوزون عؤمور و ساغلیق دیله‌ییر.
بختیار واهابزاده:
جواد هیئت آنسیکلوپدیک ذکایا مالیک اولان هر طرفلی عالیمدیر. منیم فیکریمجه بیلیک قازانمادیر، عاغیل فیطری... بیلیگی مطالعه ایله الده ائتمک مومکوندور. عاغلی ایسه سونرادان قازانماق مومکون دئییل. فیطری عاغلا مالیک اولمایان انسان مطالعه ایله قازاندیغی بیلیگی دوزگون استقامتلندیره بیلمز. دئمک، اساس مسئله بیلیکده دئییل، او بیلیگین هارا و نئجه صرف اولونماسیندادیر. بیلیگین هارا صرف اولونماسی وطنداشلیق مسئله‌سیدیر. چوخ بیلیکلی آداملاریمیزین مالیک اولدوغو بیلیگی وطنین و میلتین خئیرینه دئییل، عکسینه ضررینه خرجله‌دیگینی گؤرموشوک. بئله‌لری‌نین بیلیگی اؤزونه، یعنی عایله‌سی‌نین گئچیمینه خئییر گتیره بیلر، آما بو دونیادان کؤچنده اؤزو ایله لعنت آپارار. جواد هیئت حکیملیکدن قازاندیغی ثروتینی میلتی‌نین معنوی یوکسلیشینه صرف ائدن معنویات فداییسی‌دیر. طبابت مادی علمدیر، او، طبابتدن الده ائتدیگی مادی گلیری خالقین معنویاتینا خرجله‌مکله مادی دونیانی معنوی دونیایا فدا ائدیر. او، حکیم کیمی آداملارین وجودونو، ناشیر، ادبیاتچی و تاریخچی عالیم کیمی ایسه وطنداشلاری‌نین معنویانیتی معالجه ائدیر، اونلاری اؤز سوی کؤکونه – یعنی معنوی وارلیغینا قایتاریر. من منسوبو اولدوغوم خالقا بوندان بؤیوک خیدمت تانیمیر و جنوبلو فیکیر و اورک قارداشیمین او شرایطده ائله‌دیکلری‌نین بؤیوکلویو قارشیسیندا سجده ائدیرم.
پروفسور دوکتور نورالدین رضا:
ایکی شئی مومکون دئییل: بیری خالقین اورگینه یول تاپمیش شخصی زورلا اوردان چیخارماق، بیری ده زور حسابینا انسانلارین اورگینه گیرمک. جواد هیئتین خالقینی و انسانلاری سئومه‌سی و بو آمالا وجدانلا قوللوغو باهاسینا فتح ائتدیگی معنویات و مدنیت زیروه‌سی آبیده‌سی‌دیر.
"وارلیق" وارلیغیمیزدیر، نه گؤزل آد سئچمیسن!
"وارلیق"ینین یولوندا وارلیغیندان گئچمیسن!
نسیمی‌نین، صابیرین روحونا آند ایچمیسن!
مودریکلیکده قورقودوم، جسارتده روشنیم،
آغ خلعتلی عسگریم – جواد هیئتیم منیم!
جواد حیرتیم منیم!
پروفسور دوکتور واقیف آسلانوف:
جواد هیئت داهی‌دیر. یاخین و اروتا شرق تاریخی‌نین، ایران اسلام جمهوریتی‌نین، آذربایجان جمهوریتی‌نین، خالقی‌نین، دیلی‌نین، تاریخی‌نین، ادبیاتی‌نین جانلی آنسیکلوپدیسی و فخری‌دیر. آذربایجانین سعادتی آدینا جواد هیئت 21-جی عصرین پرومته‌سی‌دیر. لاکین جواد هیئتی تانییانلارین نزدینده او، نه ابن سینا، خیام، بیرونی، میکلانژ، نه ده پرومته‌دیر. او، بشر تاریخینده اؤز یئری، اؤز الیازیسی، اؤز موقعی، اؤز چکیسی اولان جواد هیئت‌دیر!
دوکتور رضا براهنی:
شبهه‌سیز بیلیم اگر جسارتله بیرلیکده اولمازسا، علم ایشی، کولتور ایشی، اینسان ایشی ایره‌لیله‌مز. هیئت، محدود فرصتلرین داهیسی‌دیر. بیلیم و کولتورون سینیرلی امکانلاری ایله، علم و کولتور اهلی‌نین قارشیلاشدیغی اونلارجا ائو داغیدان مصیبتله یا ایشه باشلاییب و مومکون اولدوغو قدر بیر شئیلر الده ائتمک اولار، یا دا گیلئلیک ائدیب و بو شکیلده ایچینده‌کی قورخونو اؤرت-باس ائتمک اولار. آنجاق محدود فرصتلرین داهیسی؛ اؤز فیطری یئته‌نکلری و الده ائتدیگی گوجلری، باشلانغیجدا سونوجو بللی اولمایان ایش وجدانی‌نین اختیاریندا قویور. بو ائله بیر ایش کی، کیمین شهر قارالتیسینی اوزاقدان گؤردویونو، هدفی دوغرو تاپدیغینی، شهره گیردیگینی و بیزیم قاپیلاریمیزی بیر بیر چالدیغینی ایللر گئچدیکدن سونرا آنلاماق مومکوندور.
محدود فرصتلرین داهیسی اولان هیئت، ائشیتلیک و دموکراسییه؛ تاریخین اوبژکتیولیگینه و چاغداش تاریخین دموکراتیک ایدراکینا وورغو یاپیر.
دوکتور هیئت، گئچن ایللرده، دیلچیلیک، آذربایجان کولتورو و ایران و دونیا تورکلری‌نین تاریخی ایله ایلگیلی دگرلی کیتابلارلا یاناشی، وارلیق درگیسینی یاینلامیشدیر. بو درگی بو ایللر ظرفینده بیچاغین کسکین طرفی اوزرینده حرکت ائتمیشدیر. عیرقچیلار هر گون درگی‌نین قاپادیلماسی اوچون دؤلته باسقی یاپیرلار. آنجاق دوکتور هیئتین درایتلی و ملاحظه‌جی اؤزللیگی بو درگییه هر نوع شائبه‌نین وارد اولماسینی انگلله‌میشدیر. یازیلارین سئچیمی، یازارلارین سئچیمی و درگی‌نین سونوم شکلی بو قارماقاریشیق دؤنمده دوکتور هیئتی آیاقدا توتابیلمیشدیر.
فیروز دولت آبادی (اسکی ایران اسلام جمهوریتی آنکارا بؤیوک ائلچیسی)
ایران ایله تورکیه‌نین بؤیوکلویونو و عظمتینی بو ایکی میلتین بیرلیگینده گؤرن سایین دوکتور جواد هیئت کیمی بؤیوک شخصیتلر بو ایکی اؤلکه‌نین گرچک سرمایه‌لری و خزینه‌لری‌دیر. اونلاری قوتلاماق بوتون ایرانلیلاری و بوتون تورکلری قوتلاماق دئمکدیر. بو یولو ایزله‌ینلری آنماق و دگرلندیرمک اصلینده ایکی میلتین زنگین اورتاق کولتورونون و محتشم روحونون دگرلندیریلمه‌سی و ایکی اؤلکه‌نین معنوی سرمایه‌سی‌نین توکنمزلگینه اینانان انسانلارین سایغیلا آنیلماسی‌دیر.
پروفسور دوکتور محمد نوروز اوغلو (اسکی آذربایجان جمهوریتی آنکارا بؤیوک ائلچیسی)
پروفسور جواد هیئتی پروفسور احسان دوغراماجی ایله اونون ائوینده تانیش ائتدیکدن سونرا دونیا صحیه‌سی‌نین، تورک دونیاسی‌نین بو ایکی فنومنال شخصیتی‌نین، نهنگ عالیمی‌نین تورکجه‌دن اینگیلیزجه‌یه، فرانسیزجادان عربجه‌یه، عربجه‌دن فارسجایا گئچن دریندن علمی، ادبیاتی، دینی، تاریخی، فلسفه‌نی احاطه ائدن صحبتینی ساعاتلارجا حیرانلیقلا، حیرتله دینله‌دیم. آذربایجان خالقی، تورک دونیاسی بئله داهی عالیملری، نادر شخصیتلری یئتیشدیردیگینه گؤره اؤزونو خوشبخت حساب ائده بیلر.
یوسف عزیزی بنی طرف:
لبنان عربلری طب دوکتورونا حکیم دئیرلر. بیلیرسینیز کی، حکیم عربجه‌ده عینی زاماندا بیلگه دئمکدیر. یعنی ایکی آنلام داشییر. دوکتور جواد هیئت ده بیر حکیمدیر.
من جواد هیئت آدلی گنج اورکلی حکیمی 1358-جی ایلدن، یعنی بهمن 1357 انقلابیندان بیر نئچه آی سونرادان تانیییرام. اؤنجه‌لیکله دئمه‌لی‌یم کی، دوکتور هیئت انقلابدان اؤنجه ایراندا ایلک آچیق قلب عملیاتینی آپارمیش و انقلابدان سونرا دا تورکجه-فارسجا وارلیق درگیسینی یایینلامیشدیر. تهرانین فیلیسطین جاده‌سینده‌کی مطبی، تورک دیل و کولتورونون عاشیقلری و سئونلری‌نین بیر آرایا گلدیگی اوجاق ایدی. من ده آرادا سیرادا اورایا گئدردیم. او، مطبینده هم خسته‌لرین قلبینی درمان ائدردی هم ده توپلومون خسته کولتورونون درمانینا چالیشاردی. مطبده عینی آندا مطبع کاغیذی، الکول و داوانین قوخوسونو آلا بیلردین.
فارسجا نشریه‌لر منیم اهوازین عرب خالقی حاقیندا یازدیغیم بعضی مقاله‌لری یایینلاماقدان چکیندیکلری و یا یایینلاماق ایسته‌مه‌دیکلری دورومدا، وارلیق اونلاری نشر ائدردی. حقیقتاً دگرلی بیر درگی ایدی. شاه دوشمنلرینه ائتدیگی یاردیملاردان دئمه‌لی‌یم. آذربایجانین فدایی چریکلریندن علیرضا نابدل ساواک‌ین ایشکنجه‌لری آلتیندا یارالاندیغیندا، اونو دوکتور هیئتین چالیشدیغی خسته‌خانایا گتیریرلر و او، اورک آغریسی ایله اونو معالجه ائتمگه چالیشیر. من بونو آذربایجانلی دوستلاریمدان ائشیتمیشم.
1358-ین تیر آییندا تهران اونیورسیته‌سینده آنایاسا اینجه‌له‌مه سمیناری گئچیریلدی. مشهور کورد وکیللردن یحیی صادق وزیری و ایندیکی اولوسلار آراسی انسان حاقلاری توپلولوقلاری فدراسیونو باشقان یاردیمجیسی عبدالکریم لاهیجی بو سمیناری یؤنتیردیلر. صادق وزیری گئچن اسفند آییندا دوغومونون 100-جو ایل دؤنومونو تهراندا قوتلادی.
بو سمیناردا تورکلردن دوکتور جواد هیئت‌دن باشقا ایران مودرن ایلتیشیمی‌نین آتاسی دوکتور حمید نطقی، محمد پیفون و بیر نئچه نفر اشتراک ائتمیشدی. اونلاردان دوکتور نطقی ایللردیر کی، وفات ائتمیشدیر.
1360 اولایلاریندان سونرا دوکتور جواد هیئتی گؤره‌بیلمه‌دیم. 1379-ون سونلاریندا تورک آکتیویستلریندن بیر نئچه منه خبر وئردیلر کی، دوکتور هیئت سیزی آختاریر و "ایران قومیتلر ائوی"نی قورماق ایسته‌ییریک.
بیز تهرانین جمالزاده خیابانینداکی "جان آذربایجان" موسسه‌سینده توپلانیردیق. ایکی اوچ ایل دوزنلی اوتوروملاریمیز اولوردو. کورد، عرب، تورک، تورکمن فعاللاریندان بعضیلری بو توپلانتیلارا قاتیلاردی. دوکتور هیئت، یاشینا باخمایاراق گنجلرله بیرلیکده فعالیت ائدیردی. بو ییغینجاق معلوم سببلر اوزوندن بیر مدت سونرا کسینتییه اوغرادی.
دوکتور جواد هیئت "قومیتلر ائوی"نین بوتون توپلانتیلاریندا اشتراک ائدیردی و تجربه‌لرینی قوروجولار هیئتی ایله پایلاشیردی. بیز حتی "قومیتلر ائوی"نین توزویونو (اساسنامه‌سینی) ده حاضیرلامیشدیق....
دوکتور هیئت ایران خالقلاری‌نین حاقلاری‌نین الده ائدیلمه‌سی اوچون عاغیلا دایالی و باریشجیل یؤنتملر ایشله‌در. او، آذربایجان خالقی‌نین کولتورونه و فولکلورونا اورکدن باغلی اولان بیر کولتورل آکتیویست، قزئته‌جی و ماهیر قلب جراحی‌دیر. بو میللی باغلیلیقدان دولایی دا، عیرقچیلاردا اونا قارشی بیر کین وار. اومارام بیر گون گلر و عیرقچیلیقدان، عرب و تورک دوشمنلیگیندن اثر قالماز و بوتون میلیتلر ائشیت حاقلارا صاحیب اولارلار.
شنبه 2011/5/21
صدیقه عدالتی:
1984ایلینده گنج بیر اؤیرنجی اولاراق ایستانبولا گئتدیم. نه قدرمیللی مسئله‌یله ایلگیلننبیر عایله‌ده بؤیوموش اولسام دا دئمک کی، یئنه ده یاشادیغیم قارانلیق ایللرین و باسقیلارین سونوجوندا اؤز میللی دگرلریمیتانیما‌دان اؤلکه‌نی ترک ائتمیشم. ایستانبولدا قزئته‌جیلر جمعیتینده، بیر توپلانتیدا ایلک قارشیلاشدیغیمگنج بیر یازار منیم آذربایجانلی اولدوغومو ائشیدینجه بؤیوک سئوینج وهوسله دوکتورجواد هیئتی تانیرسانمی دئیه سوروشدو. او زامانلار من داها اوستادی گؤرمه‌میشدیم و اوستاد حاقیندا هئچ بیلگیم یوخدو. گنج یازار حالیمدان ایچ دونیامی تخمین ائتمیش اولما‌لی کی منیم جوابیمی گؤزله‌مه‌دن ایکینجی سوالی سوروشدو، نئجه اولور؟ "سن تورک دیلی و ادبیاتی اوزمانی جواد هیئتی نئجه تانیمیرسان؟"
بو سوالی و بونا بنزر سواللاری هر زامان اؤزومه سوروشدوم و جوابینی سونرا‌لار آلمانیادا دوکتورا تئزیمین قونوسو اولاراق آراشدیردیم.
سؤزسوز کی اوستادین طب دونیاسینداکی بؤیوک باشاریلاری اینکار ائدیلمز دگرلره صاحیبدیر. آما منیم و منیم کیمی اؤز هویتینی و دیلینی اؤیرنمه‌دن یابانجی دیللرین و دگرلرین ایستیلاسینا اوغرایان نسیللر اوچون هر شئیدن اؤنجه اوستاد هیئت یوخ اولماغا محکوم اولموش آنا دیلیمیزین، هویتیمیزین و بئله‌لیکله ده بوتون میللی وارلیغیمیزین اؤنملی و اونودولماز "وارلیق" سببلریندندیر.
اوستاد هیئتی نهایت مبارک بیر گونده، اوستاد فرزانه‌نین 80 ایللیک دوغوم گونونده سوئدده یاخیندان زیارت ائدیب و ایللرین اؤزلمینی قیسا بیر سورهایچینده گئدرمگه چالیشدیم. اوستادین یازدیغیم تئزه وئردیگی دستک، دگر و کسیلمه‌ینقوتلاما‌لارینی اونوتمام مومکون دئییل. ان سون دا ایکی ایل اؤنجه باکیدا اوستادلا گؤروشدویوموزده اوستاد منیم آدیمدان اؤنجه یازدیغیمتئزی خاطیرلادی، بودور میللی وارلیغا وئریلن دگر!
اوستاد فرزانه‌نین آدی گلینجه ایستر ایسته‌مز اونون غربتده نیسگیللی اؤلومو منی کدرلندیریر. کاشکی بو دفعه ده اوستاد هیئتین 85 ایللیک دوغوم گونونو ایله بیرلیکده اوستاد فرزانه‌نی ده قوتلایابیلسه ایدیک.
آما من یئنه اوستاد فرزانه‌نین ده آنیسینااوستاد هیئته سسلنمک ایسته‌ییرم؛
"اوستاد 85 ایللیک دوغوم گونونوز قوتلو اولسون، سیزه ساغلیق ایچینده اوزون عؤمور دیله‌ییرم، وارلیق مکتبی هر زامان وارلیغینیزلا آیاقدا دورسون."
هامبورگ 19مای 2011
عبدالله بوکسور
انسان حاقلاری آکتیویستی
تورک دونیاسی انسان حاقلاری درنگی گنل باشقانی
انسان حاقلاری فدراسیونو گنل یازمانی
دوکتورجواد هیئت بگین دوغوم گونو ندنیله بیر شئی سؤیله‌مک چوخ چتیندیر. او قدر بؤیوک بیر انسان کی، هاراسینی آنلاتماغا قالخاساق اسیکیک قالار. آما ساده‌جه وارلیق درگیسینین وارلیغی بئله بو گون اوغوز یوردوندا یاشایان تورکلوک اوچون باشلی باشینا بیر دگردیر. باریشی تمل آلان مجادله‌سیندن دولایی اونا منتداریق. اونو تانیمیش اولماغی شخصیم اوچون بیر شانس قبول ائدیرم.
علیرضا صرافی:
ایندییه‌دک دوکتور جواد هیئتین طبیبلیگی و ادیبلیگیندن چوخ دانیشیلمیشدیر. اجازه وئرین من ده بوگونه کیمی اوزرینده آز دانیشیلان باشقا بیر یؤنوندن سؤز آچیم.
هیئتین آتالاری، ایکی یوز ایل بویونجا شاهلارین-شاهزاده‌لرین معلیمی و مصلحچیسی اولموشدور. هیئت ده بو عایله‌وی گله‌نگه صاحیب چیخاراق اقتدارا ائتکی بوراخماغی باجارمیشدیر. هیئتین اقتدارا قارشی دورماسینی و یا اونا بویون اگمه‌سینی گؤرمه‌دیک، آما خالقینی اقتدار قارشیسیندا شفاعت ائدیب ساوونماسینی چوخ گؤردوک.
او، اوچ قونشو آراسیندا (یعنی ایران، تورکیه و آذربایجان آراسیندا) هر زامان کؤرپو کیمی دایانمیش؛ گئچن گئچسین، گئچمه‌ین ده سئلین-سویون فلاکتینی یاشاماق دردینی اؤزو بیلر دئمیشدیر.
او، قوزئیده کومونیزم، گونئیده فارسچی بورژوازی ایدئولوژیلری طرفیندن آذربایجانین هده‌لندیگی بیر زاماندا بونلارین هئچ بیرینه یئنلیمه‌دن هر ایکی تای آذربایجانین تورکلوک شرفینی ساوونموش، دیره‌نیب دایانماغی باجارمیشدیر.
دونیایا قاپیلان طبیبلرین ترسینه او، دیندار بیر حکیم اولموش و دیلین، ادبیاتین یاساق اولدوغو بیر اورتامدا تام سیاستمدار بیر ادیب اولموشدور.
باغیمسیز مطبوعاتین اورتالاما عؤمرو اوچ آیدان، اوچ ایله قدر سورن بیر اؤلکه‌ده هیئت تام اوتوز اوچ ایل وارلیغینی خالقا قازاندیرمیشدیر. بو، باغیمسیز درگیلریمیزین طالعینده مستثنی و تک بیر حادثه‌دیر. بو باشاری آنجاق هیئتین تدبیر و سیاستی اوزوندن بیزه نصیب اولموشدور.
او، سیاست علمینی بیله-بیله سیاسته قاریشمیر. آما هر زامان، هر یئرده دویغوساللیق دئییل، عاغیل و سیاسته دایاناراق داورانیر. داییما سیاسی فیرتینالارا معروض قالان بیر اؤلکه‌ده، سیاسته قاریشماماق ان گؤزل سیاستدیر!
او، اوشاقلیقدان بئله بؤیومه‌سینی قصد ائدیب، پلانلاشدیرمیش ایمیش!... گرگین حیات یوللاری‌نین هر دؤنگه‌سی و هر گئچیدینده صبیرله یول خریطه‌سی چیزه‌رک، نهایت زیروه‌لره چاتمیشدیر. هیئت هئچ ده ائله بئله هیئت اولمامیشدیر.
ایندی ایسه سکسن بئش ایل ثمره‌لی عؤمرونون زیروه‌سینده نه تک اونو، ائله‌جه ده وارلیغینا صاحیب چیخان اؤز خالقیمیزی دا تبریک ائتمه‌لی‌ییک.
3/3/1390 - تهران
بؤیوک رسول‌اوغلو:
دگرلی دوستوم، جناب دوکتورجواد بگ هیئت،
میلتیمیزه گؤستردیگینیز قایقی و ائتدیگینیز خیدمتلر سایا گلمز، هئچ بیر وجدان تره‌زیسی‌نین اؤلچگینه یئرلشمز. ائشیتدیگیمه گؤره ت.ر.ت تورکی سیته‌سینده سیزینله باغلی یاخینلاردا بیر یازی یایینلاناجاقدیر. سیزه، بؤیوک حؤرمت و مینتدارلیغیمی بیلدیرمکله، بعضی خاطیره‌لریمی اولو میلتیمیزین حضورونا تقدیم ائده‌رک، میللی وارلیغیغمیز یولوندا چکدیگینیز زحمتلر، تحمل ائتدیگینیز چتینلیکلر و البته حاقلی اولاراق قازاندیغینیز حؤرمتله باغلی بعضی فیکیرلریمی سؤیله‌مک ایستردیم.
وارلیق درگیسینین 32- جی ایل دؤنومونده، عزیز اوستادیمیز جناب دوکتورجواد بگ هیئتین، میللی دیرچلیشیمیزده‌کی رولو، تکجه بو درگیله اؤلچولسه بئله، تایسیز بیر زیروه‌یه اولاشار. سیاستله اوغراشمایان، آما اصلینده ان بؤیوک سیاستین باشیندا دوران، تورکلوک شعورونون یاییلماسیندا، دیلیمیزین قورونماسیندا، تاریخیمیزین اؤیرنیلمه‌سینده، مبارزه بایراغی‌نین یوکسکلرده قالدیریلماسینداکی خیدمتلری هامیمیزا آیدیندیر. محاکمه‌اللغتین ایله 600 ایل اؤنجه‌لره قاییدان آما حاقلی اولاراق "مقایسه" سؤزونو "محاکمه" ایله دگیشین بیر فیکیر صاحبینه ان آزیندان منیم بئینیم دگر بیچمه قابلیتینده دئییل. اونونلا، بیرلیکده اولدوغوم گونلرده، تهراندا، تبریزده و باکیدا خالقیمیزین گؤستردیگی حؤرمت و آغیرلاما، بو اؤلچگین دانیلماز تره‌زیسی‌دیر. تورک دیلی و تورک تاریخی حاقیندا یازدیغی کیتابلارین یانیندا، اوستادیمیزین، اسلام دینی، تاریخی و شریعتی حاقینداکی بیلگیلری، قیسقانیلا‌جاق درجه‌ده یوکسک اولسا دا اصلینده اونون فعالیت دایره‌سی‌نین چمبرینده قالخان صیفتی داشیماقدا‌دیر. چوخلو خاطیره‌لر و چوخلو سؤزلر وار کی، زامانیندا دئییله‌جک، هله دوستوموز جناب اسماعیل بگ هادی ایله بیرلیکده، دوکتوربگله بیر گؤروشوموزده، منه توصیه ائده‌رک دئدیگی سؤزلر، آنجاق "دده قوقود" بویلاریندا تاپیلار. آما 1992-ده تهراندا حاضیرلاییب چاپ ائتدیردیگیم "آلماس ایلدیریمین سئچیلمیش شعرلری" کیتابینا، منیم ایستگیم اوزرینه یازدیغی "اؤن سؤز"دن سونرا بیر حادثه‌نی دئمکده زیان گؤرمورم. "کیهان هوایی" قزئتینده بیزی "پان تورکیست" آدلاندیرا‌راق یازیلان بیر مقاله‌یه جواب وئرمک اوچون آپاردیغیمیز مصلحتلشمه‌ده گؤستردیگی مناسیبتی ایله ثبوت ائتدی کی، سیاستدن اوزاق، آما حقیقتاً بیر سیاست اوستادی‌دیر.
او، رحمتلیک بختیار واهابزاده، دوکتورنورالدین رضا ایله آپاردیغیمیز دؤردلو مذاکره‌لرده، بو بؤیوکلریمیزین اورک یانقیسی ایله قاریشمیش میلت سئوگیسی، میلی وارلیغیمیزین بوتون ساحه‌لرینده‌کی، یوکسک بیلگیلری، عینی حالدا تورک عنعنه‌سینه اویغون دوستلوق مناسیبتلری، منی حیرته گتیریب همیشه روحلاندیرمیشدی.
اللریمی تام صمیمیتله ایلاهی درگاها قالدیرا‌راق، دوکتورجواد بگ هئیته جان ساغلیغی، اوزون عؤمور آرزولاییرام.
19مای 2011
مهران باهارلی:
ایران و گونئی آذ‌ربايجاندا مودرن آنلامدا تورك ميللی شعورونون اولوشماسی مشروطه حر‌كتی و آزاديستان اولايی ايله ايلگيلی اولماييب، بونلارلا باشلاماميشدير. بو حر‌كتلرين هئچ بيری تورکو ميلت و آذ‌ربايجانی وطن اولاراق تمل آلماميشدی. ايران و گونئی آذ‌ربايجاندا مودرن توركلوك ميللی بيلينجی‌نین، ايلك آشاماسی محمد امینرسولزاده‌نين ١٩١١ ايلينده "ايران توركلری" كيتابينی يايينلاماسی ايله باشلاميشدير. آردينجا "اتحاد و ترقی"و "اتحاد اسلام"ين گونئی آذ‌ربايجاندا ائتکينليكلری‌نين يانقيلاری و ايران-گونئی آذ‌ربايجاندا مودرن توركچولويون آتاسی اولان تقی رفعت‌ين اورتايا چيخماسی ايله داوام ائديب، بللی اؤلچوده كوتله‌سللشميشدير. يئنی اولوشماقدا اولان تورك ميللی بيلينجلنمه‌سی سوويتلرين اورتايا چيخيشی ايله و بو دؤلتين تورك ميللی كيمليگينی داناراق و تورپاغی تمل آلاراق اولوشدوردوغو كلاسيك آذ‌ربايجانچيليق ايدئولوژيسی ساريسيندان قيسا سوره‌ده سيخيشديريلميش و يئيينليكله سؤنمه‌يه اوز توتموشدور. ايكينجی دونيا ساواشی سونراسی سید جعفر پيشه‌و‌ری‌نين اؤند‌رليگينده قورولان آذ‌ربايجان ميللی حكومتی ييخيلينجا، تورك ميللی بيلينجی‌نين گليشيم و ائوريمی ده بوتونويله دورما نقطه‌سينه گلميشدير. اوندان سونرا آرادا ٣٥ ايلليك اوزون بير سسسيزليك و قوپما دؤنمی ياشانميشدير. ايران و گونئی آذ‌ربايجاندا تورك ميللی بيلينجی‌نين ايكينجی آشاماسی و يا ديرچلمه‌سی ١٩٧٩-دا وارليق درگيسی‌نين يايينلانماسی ايله باشلاميشدير. بو تاريخی اولای و دؤنه‌مج، اؤز‌لليكله دوکتور جواد هئيت، دوکتور حمید نطقی و دوکتور علی كمالی‌نين آدلارييلا باغليدير. وارليق‌ين اورتايا چيخماسييلا گونئی آذ‌ربايجان و ايراندا تورك ميللی بيلينجی ساغلام تمللر اوز‌رينده يوكسله‌ر‌ك درينله‌مه‌سينه كؤك سالميش، تاريخده بنز‌ری گؤرولمه‌ميش و گئری دؤنولمز بير بيچيمده كوتله‌سللشميشدير.
١- بوگون من، سايغی و وجدان بورجو ايله باغلی اولدوغوم وارليق اكيبيند‌ن بؤيوك بير انسان دوكتور جواد هيئت و اثرلرينی تقديرله آنماقدايام. تاريخی شخصيتلرين دگرلنديريلمه‌سي، ائتديكلريند‌ن داها چوخ، اونلارين ائتگيسی تملينده ياپيلماليدير. بوگون ايراندا تورك خالقی‌نين اؤزونه قاييديش سوره‌جينده ياپيلان هر شئيده، دوكتور جواد هيئتين ايزيني گؤرمك مومكوندور. يئني تورك و آذ‌ربايجان تاريخي‌نين سون دؤنمی اونون آدی ايله آيريلماز بير بيچيمده باغليدير. دوكتور جواد هيئتين بير بيليم آدامی‌نين تيتيزليگی ايله يازميش اولدوغو ساغلام يازيلاری، ياخين تاريخيميزده باشقا كيمسه‌نين ياپاماديغی اؤلچوده تورك خالقی‌نين اؤزونو نئجه ايدراك ائتمه‌سيني ائتکيله‌ميش و اونا بيچيم وئرميشدير. اونون دا اؤته‌سينده، بو آلچاق كؤنوللو يازيلار، ايران و گونئی آذ‌ربايجاندا تورك كيمليگی‌نين ياشاديلماسينی گوو‌نجه آلتينا آلميشدير. دوكتور جواد هيئتين يازديغی مقاله و كيتابلار، يالنيز اينجه‌له‌ديگی قونولاری اله آلان بير آراشديرما مقاله‌سی و يا كيتابي دئييلدير. بونلار تورك خالقی و آذربايجانين كيمليگی، اد‌بياتی و ميراثی ايله ايلگيلی بير بيرييله باغلانتيلي قوجامان بير ديزی‌نين پارچالاريدير؛ بونلار بير‌ر آنيمساتمادير، بير‌ر يولچولوقدور، بير‌ر ساوونما و اعتراضدير. دوكتور جواد هيئتين وارليق درگيسی-قورومونو سوروملولوقلا ياراديب آياقدا توتابيلمه‌سی ايسه، اوزاق گؤره‌نلی بير ويزيونون دهاسيدير. او، قوردوغو وارليق درگيسی و چوخ يؤنلو قلمی ايله، ايراندا ياشان تورك خالقينا ميللی بير گله‌جگين تمللريني آتمانی باشارميش، بو اؤلكه‌ده كؤكلری قوروتولماق ايسته‌نن اسكی تورك ديلی و وارلی كولتورونون خالق و آيدين كوتله‌لری آراسينا قاييتماسی و يايقينلاشماسينا ند‌ن اولموشدور. دوكتور هيئتن گونده‌ليك قيسير سياسی پولميكلره گيرمه‌د‌ن، قارينجا كيمی ايشله‌مه‌سي، انسانلاردا تورك ديلی و كولتورونه قوجامان بير ايلگی و چكيمين يارانماسينا ند‌ن اولموشدور.
بؤيوك انسانلارين داورانيش و ائيلملری گنلده بيلينچلی و ايسته‌نيلن آماجلارا يؤنه‌ليك اولار. آنجاق اورتايا چيخان سونوجلار، هميشه بو آماجلارين دوغرولتوسوندا اولمايابيلير. بوراداكی استثنا، دوكتور جواد هيئت كيمی داهيلرين ياپديقلاريدير. او ايسته‌ديگينی بيلميش و بيلديگينی ياپميشدير، ياپاماياجاغينی دا ايسته‌مه‌ميشدير، آشيريليغا ايسه هئچ قاچماميشدير. دوكتور جواد هيئتين ياپديقلارينی بوشلوقدا دئييل، متنده اوخوماق گر‌كير. او هئچ بير واخت آچيقجا اوجوز سياسته قاتيلمادی. بونا قارشين، بير چوخ تورك و آذ‌ربايجانلی سياسی تشكيلاتين سون يوز ايل ايرانيندا باشاراماديغی ايشلری تك باشينا باشارابيلدی. او توركون ميللی كيمليك و آذربايجانين مدنی وارليغی ساغلام تمللر اوز‌رينده ديككه‌لديلمه‌ديكجه، سياسی آلاندا اؤز خالقی و يوردونو قورتاراماياجاغينا ايناناراق، ان دوغرو مجادله يولونو سئچدی. او، بيلينجلي اولاراق تورك خالقينا سولونوم (نفس) يولو آچماغا، اونو ديشارييا چيخارتماقلا اوغراشميش، ياشاماق اوچون بير اورتام ياراتماغا چاليشميش و بو مجادله‌نیده روح گوجو و چليك بير اراده ايله باشاريلیسونوجا وارديرميشدير. بو، ياخين تاريخيميزده تايیگؤرولمه‌ميش بير اولايدير. او بير دوشونور اولاراق، چوخلارينا اومودسوز گؤزوكن بير اورتامدا، يئنیبير ساواشيم باشلاتميش و اونو دا باشارييلا اوتقويا آپارميشدير. دوكتور جوادهيئت، ايراندا آشاغيلانميش، ديلیو كيمليگیاليند‌ن آلينميش تورك خالقی‌نين تاريخينده يئنیبير دؤنم آچماق اوچون مجادله‌يه آتيلميشدير. دوكتور جوادهيئتده شاشيرديجیباشقا يؤنلر ده واردير. مودرن بير ميللیوارليق اولابيلمه‌سیاوچون، اويدوروق تمللر اوز‌رينه قورولموش و تورك خالقی‌نين گرچك بير ميلت اولاراق گليشمه‌سينیانگلله‌ين "آذ‌ری" و "آذ‌ربايجانجا" كيمیكيمليكلرين، هابئله گئچميشد‌ن قالان بير سيرا ضر‌رلیسياسیگله‌نكلرين قالديريلماسیيا دا ان آزیقيراقلانماسی(مارژيناللاشماسی) گر‌كيردی. دوكتور جوادهيئت، ييلماق و قورخماق بيلمه‌ين بير ياراديجيليقلا ياخين تاريخيميزده هئچ كيمسه‌نين گرچكلشديره‌مه‌ديگیبو ايدئاللاریگرچكلشديرمه‌نیده باشارميشدير.
دوكتور هيئت، ائشسيز كيشيليگیايله بوتون اينسانلارين سايقيسينیقازانان، جيديتیايله هامينیاؤزونه اينانديران، گله‌جك قوشاقلار اوچون ساغلام تمللر آتماغا اوغراشان بير ميلت ياراديجيسیو اولقون و كمالا يئتيشميش ذكاسیايله ميلتی‌نين اورتاسيندا ياشايان بير بيلگه‌دير. او ايران و گونئیآذ‌ربايجاندا ياشايان تورك خالقينا تورك اولدوغوندان، تاريخيند‌ن و ديليند‌ن دولايیاؤزونه گوو‌نمه و دايانما دويقوسونو آشيلادی. بو اوزد‌ن ده يئنیتورك گنجليگی، دوكتور جوادهيئت‌ين اثرلرينه و مجادله‌سينه حيراندير. چونكو اوندا اؤز كيمليگیو اؤزگورلويونو سئو‌ن، بوتون خالقلار اوچون سمبول اولاراق قالاجاق گوجلو بير شخصیتی گؤرمكده‌دير. منيم اوچون ايسه دوكتور جوادهيئت، سوروملولوق دويقوسو و مد‌نیجسار‌ت ايله دورمادان چاليشان، اسين قايناغیو اؤرنك اولان؛ مد‌نیچاليشمالار و سوره‌كلی‌ليگن اؤنمينیگؤستر‌ن؛ اؤز ميلتیو اينسانليق عالمينه بسله‌ديگیسئوگیايله بير داهی‌نين نه‌لر يارادابيله‌جگينیهيجانلیبير صحنه‌ده سئير ائتدير‌ن اولو بير اينساندير. اونون ايشی، منيم تورك آيريجاليغينیآنلاما و يازمايا باشلامامدا اؤنملیرول اويناميشدير. دوكتور جوادهيئت اوشاقكن منيم قهر‌مانلاريم آراسيندايدی. من بوگون ده اونون حيرانلاریآراسيندا بولونمايا داوام ائدير‌م.
آرتوم دینج (حسین احمدیان دینج‌گدیکلی):
کولتورلر آراسی ائتکیلشیم سورجلری، عمومیتله سانجیلی و سورونلو گئچن تاریخسل دؤنملری تمثیل ائدر. گونوموزده دگیشیک جوغرافیالاردا، قارقینمیش راسیست و آیریمجی ایدئولوژیلرین ائتکیسیندن قورتولابیلمه‌میش بعضی گوج چئوره‌لری طرفیندن هدفه آلینمیش تورک کولتورو، حساس بیر تاریخی دؤنمدن گئچمکده‌دیر. بو باغلامدا پروفسور دوکتور جواد هیئت عمومیتله تورک کولتورو و اؤزللیکله ده آذربایجان تورک کولتورونون قارشیلاشدیغی فرصت و تهدیدلری دوغرو اوخویابیلن تانیدیغیم نادر آیدینلاریمیزداندیر.
او، یاشادیغی چاغین روحونو دوغرو اوخوما؛ آییرد ائتدیگی سورونلارا اؤز درایت و پیشکینلیگینه خاص بیر استراتژِک اؤن گؤرو ایله گئچرلی چؤزوملر گلیشدیرمه؛ مقاما، مرتبه‌یه و مادیاتا باغلی اولماما؛ چالیشقان و دؤزوملو اولما یؤنلری ایله گرچک بیر آیدین اولاراق بوتون امکانسیزلیق و سیخینتیلارا رغماً ایراندا تورک کولتورونون گلیشدیریلمه‌سی و نسیلدن نسیله انتقال ائتدیریلمه‌سی اوغرونا سارسیلماز چابالاری ایله امک وئرمیش اونودولماز "بیلگه وارلیغی" ایله یاشامیمدا اؤنملی بیر یئر توتماقدادیر.
گونتای گنج‌آلپ:
سویوق ساواش بیتمیشدی. بیر چوخ ایدئولوژیلر اؤزلویوندن بو ساواشین بیتیمی ایله ائش زاماندا تاریخه گؤمولدولر. بو زامان دوکتورهیئت‌ین گؤردوکلری ایشلر اؤز نتیجه‌سینی گؤسترمگه باشلامیشدی. میللی کیملیگین درکی یولوندا دوکتور بگین اون ایللر ایچینده اولوشدوردوغو قایناقلار و بیلگیلر الیمیزین آلتیندایدی. دوکتورهیئتی یئنیدن کشف ائدیردیک. آنجاق سویوق ساواشین بیتیمی ده بیزه آجیلار گتیردی. قاراباغ ساواشی باشلامیشدی. ساوونما‌سیز، سیلاحسیز و یالنیز اولان آذربایجانا ارمنیلر سالدیریر، اینسانلاری آمانسیزجا اؤلدوروردولر. ارمنی-روس بیرلیکلری‌نین اورتاق سالدیریسی خوجا‌لی اولاییندا وحشیلیگین زیروه‌سینه چاتمیشدی. او زامان من باکی‌یا یئنی گلمیشدیم. ازدحاملاردا تاریخدن آز-چوخ خبری اولان 90-80-70 یاش آراسیندا ناراحات کیشیلرین اؤز-اؤزونه "انور پاشا"، "نوری پاشا" پیچیلدادیقلارینی دویوردوم. بؤیوک روحلاردان امداد بکلنتیسی وار ایدی. تام بو سیرادا دوکتورهیئت‌ین تورکیه جمهوریتی‌نین باشباخانی سلیمان دمیر‌له یازدیغی آچیق مکتوب یاییملاندی. دوکتور بگ خوجا‌لی قیرغینینا اشاره ائدیر و نه‌دن تورکیه‌نین سوسقون دوردوغونو سوروشوردو. او زامان دوکتورهیئت‌ین بو مکتوبو چوخ تأثیرلی اولدو. ان آزیندان پروفسور دوکتورجواد هیئتین نئجه وجدانلی بیر تورک اولدوغو تورک تاریخی اوچون بللی اولدو. ایللر سونرا دوکتور بگله یاخیندان گؤروشوب بولجا صحبتیمیز اولدو. دوکتور بگ بو مکتوبلا باغلی بونلاری سؤیله‌ییردی ایچی یانا‌راق:
"خوجا‌لی فاجعه‌سینی ائشیتدیگیمده حیاتیمدا هئچ بیر زامان اؤرنگی گؤرونمه‌میش روحی سارسینتی یاشادیم. گؤزلریمدن یاش اؤز-اؤزونه آخیب گئدیردی. نه ائده بیلردیم؟ تورکیه بؤیوک ائلچیسینی آرادیم تهراندا. گؤروش ایسته‌دیم. گئتدیم گؤروشونه. یوکسک سسله ائلچی ایله دانیشیردیم. چوخ گرگین ایدیم. او دا راحتسیز ایدی و منی آنلاییردی. سونرا تکلیف ائتدی کی، سلیمان دمیر‌له بیر مکتوب یازیم." دوکتورهیئت بو سؤزلری دانیشارکن سانکی خوجا‌لی فاجعه‌سی‌نین آجیلارینی یئنیدن یاشارجاسینا گؤرونوردو. من ایسه، عصریمیزین و تاریخیمیزین بو بؤیوک اینسانی ایله یاخیندان دانیشمانین حضورو ایچینده ایدیم.
نوید محمدی:
بؤیوک اینسانلاردان دانیشماق چتیندیر . اونلارین حیاتلاری ،چالیشمالاری و اؤزللیکله ده اورکلری او قدر بؤیوکدور کی، بیر یازییا سیغیشماز .
دوکتور جواد هیئت بو اینسانلاردان بیری‌دیر.
اونون حیات تاریخی ،آذربایجانین مدنیت تاریخی ایله مترادف‌دیر. او ایللر بویودور ثمره‌لی عؤمرونو آذربایجان مدنیتی اوغروندا قوربان وئریر. او بوتون وارلیغینی وئریبدیر کی، بیر میلّتین وارلیغی اولسون. وارلیق درگیسی 32 ایلدیر بوتون چتینلیکلره دؤزوب و هله ده نفس چکیر .
دوکتور جواد هیئت اگر ساده بیر اینسان اولسایدی بئله، یئنه ده اونون یاشاییشی و هیئت عایله‌سیندن اولدوغونا گؤره آذربایجانین دیری تاریخی اولا بیلردی. او تکجه بیر حکیم اولسایدی، یوزدن آرتیق طبی مقاله‌یه گؤره، ایراندا ایلک آچیق اورک جراحلیغی ،ایلک بؤرک دگیشدیرمه جراحلیغی و ایتلرین اوستونده ایلک اورک دگیشدیرمه جراحلیقلاری اوچون بیر میلتین فخر ائده‌بیله‌جک اؤلادی اولا بیلردی.
اونون تورک دیل و تاریخی ایله ایلگیلی یازیب، یایدیغی کیتابلارین و 32 ایلدیر دواملی یایینلادیغی وارلیق درگیسینین، ایللر بویو آذربایجانین مدنیت ساحه‌سینده اولان مدنی چالیشمالاردا بوراخدیغی ایزلره گؤره ، ایراندا یاشایان تورک ائللری‌نین بوتون دونیایا و تورک دونیاسینا تانیتدیغینا گؤره ده بیر میلتین قهرمانی اولا بیلردی.
آنجاق بونلارین هئچ بیری تک باشینا دوکتور هیئتین دوکتور هیئت اولماسیندا و اونون میثلسیز شخصیتینی یاراتماقدا رولو اولماییبدیر . بلکه اونون شخصیتینده بوتون بو اؤزللیکلر قول قاناد اولوب و اونون کؤکو دوکتور هیئتین اینسانی و اینسانیته متعهد اولماق جؤهری اولوبدور.
او هئچ زمان اؤزونو سیاستچی کیمی تمثیل ائتمه‌ییب ،آنجاق ائله زمانلار اولوب کی، یوزلرجه سیاستچی‌نین ایشینی، بیر سیاسی تدبیرله، یئرینه یئتیریبدیر.
هیند میلّتی یاشادیغی مدّتجه گاندی بوتون هیندلیلرین اورگینده یاشایاجاغی کیمی؛ گونئی آفریقا میلّتی یاشادیغی مدتجه ماندللا اونلارین یاشام رمزی اولاجاغی کیمی، آذربایجانلیلار دا هیئتی اونوتمایاجاق، اونو بوتون نسیللریمیز اورکلرینده یاشاداجاقدیر. بلکه گله‌جک نسیللریمیز اونو بیزدن ده یاخشی تانییب، تانیداجاقدیر. آنجاق نه یاخشی اولار کی، بیز ده اونو حیاتدا ایکن تانییاق و اونا چاتدیراق کی، سنی تانیمیشیق و بیلمیشیک. بو ایش هر آذربایجان تورکونه واجیبدیر. کاشکی او گون چوخ گئج اولماسین...
