بو بؤيوک اينسان کيچيک بير اوردو ايله اؤزوندن اون دفعه بؤيوک اوردولاري مغلوب ائدن کوماندان، ان بؤيوک گوجون عاغيل اولدوغونو سؤيله رک، تاريخه دوشن مهارتلي سيياستچي، عوثمانلي نين روحونو، معنوياتيني، مدنيتيني اؤزونه مخصوص شکيلده اؤز ايمپئراتورلوغوندا ياشادان دؤولت خاديمي، شاعير، تاريخچي، علم آدامي و بير سؤزله، تورک-ايسلام تاريخي نين ان بؤيوک سيمالاريندان اولان قاضي ظهيرالدين محمد بابور ايدي.
اونون حاقيندا تاريخده چوخ يازيب، چوخ دانيشيبلار، هميشه ده عظمتي و شؤهرتي قارشيسيندا باش اَييبلر. بير واختلار، دئمک اولار کي، بوتون هينديستان اونون قوردوغو بؤيوک بير ايمپئرييانين ترکيبينده ايدي. او، مشهور سرکرده، باجاريقلي دؤولت خاديمي، سيياستچي، هم ده اورتا عصرلرين ان بؤيوک شاعير و
اديبلريندن بيري ايدي. او، تک باشينا تورک-هيند ايمپئراتورلوغونو قوردو و اؤزوندن سونرا تاريخده " بابورنامه " آدي ايله بؤيوک بير ادبي ميراث قويوب گئتدي. " بابورنامه " غربي بو گون ده اؤزونه حئيران ائتمکده دير. محض " بابورنامه يه " گؤره اونو غربده حؤرمت و محبتله تورکلرين هومئري آدلانديريرلار. بو بؤيوک اينسان کيچيک بير اوردو ايله اؤزوندن اون دفعه بؤيوک اوردولاري مغلوب ائدن کوماندان، ان بؤيوک گوجون عاغيل اولدوغونو سؤيله رک، تاريخه دوشن مهارتلي سيياستچي، عوثمانلي نين روحونو، معنوياتيني، مدنيتيني اؤزونه مخصوص شکيلده اؤز ايمپئراتورلوغوندا ياشادان دؤولت خاديمي، شاعير، تاريخچي، علم آدامي و بير سؤزله، تورک-ايسلام تاريخي نين ان بؤيوک سيمالاريندان اولان قاضي ظهيرالدين محمد بابور ايدي. او، 1483-جو ايلده اينديکي اؤزبکيستانين انديجان شهرينده آنادان اولوب. اونون نسيل کؤکلري آتا طرفدن تورکوستانين (اورتا آسيانين) بؤيوک تورک حؤکمداري و دؤولت خاديمي امير تئيمورون، آنا طرفدن ايسه چينگيز خانين سويونا قدر اوزانيب گئدير. بابورون آتاسي همين دؤورده فرقانه اميري ايدي. بابور 11 ياشينا چاتاندا آتاسي حاقين رحمتينه قوووشدو. بئله ليکله، طاليع 11 ياشلي بابورا فرقانه نين اميري اولماغي نصيب ائتدي. آما بابورون گنج و تجروبه سيز اولماسيندان ايستيفاده ائدن قوهوملاري - داييلاري، عميلري و ديگر ياخينلاري حاکيميت اوغروندا موباريزه يه باشلاديلار. اونلارين هر بيري فرقانه ني اؤزلري نين ايداره ائتمه يه داها چوخ هاقلاري اولدوغونو ايديعا ائديردي. بابور چوخ گنج اولسا دا، اؤزونو مودافيعه ائتمک اوچون اوزون مودت ياخينلاري ايله ساواشدي. بو ساواشلارين بعضيلرينده مغلوب اولدو، بعضيلرينده ايسه غلبه چالدي. آما آراسيز ساواشلار بابورون اطرافينداکيلاري يورموشدو. اونلار بو موحاريبه لرين سونسوزلوغا قدر داوام ائتمه جگيندن و گونلرين بيرينده مغلوب اولا بيله جکلريندن انديشه دويماغا باشلاميشديلار. ديگر طرفدن دوشمنلري - شئيباني خانين آديني داشييان شئيبانيلر گونو-گوندن داها دا قوووتلنمکده ايديلر. اونا گؤره ده اطرافينداکيلار بابورا قارداش قاني آخيتماغا سون قويماغي و قارشي طرفله ديل تاپماغي، اونلارا هانسيسا گوزشته گئتمگي تکليف ائديرديلر. بابور شئيبانيلره گوزشته گئتمه گين و يا اونلارين قارشيسيندا آغ بايراق قالديرماغين نه ايله نتيجه لنه جگيني ياخشي آنلاييردي. بوتون حاللاردا، حتّی کؤنوللو شکيلده اميرليکدن ايمتيناع ائتسه بئله، قارشي طرف اونلاري باغيشلاماياجاقدي. او، ياخشي آنلاييردي کي، فرقانه اميري اولماق اوغروندا گئدن ساواشلار چوخ درينه ايشله ييب و اله کئچيريله جگي تقديرده، اوندان و طرفدارلاريندان گله بيله جک تهلوکه نين قارشيسيني آلماق اوچون اونلاري اعدام ائده جکلر. آما طرفدارلاري بير مسله ده هاقلي ايديلر. معناسيز قارداش قيرغينلارينا سون قويماق حؤکمن لازيم ايدي. اونا گؤره ده بابور چيخيش يولونو اؤزونه صاديق قوووه لرله فرقانه ني ترک ائتمکده گؤردو. واختيله اجدادلاري اولان سلجوقلار ( اوغوزلار) حاکيميت داواسي اوغروندا گئدن دؤيوشلرده بؤلگه ني ترک ائده رک، يئني تورپاقلار تاپماق مقصدي ايله آنادولويا اوز توتموش و بورادا بؤيوک بير تورک ايمپئراتورلوغو قورموشدولار. ايندي ده تاريخ تکرار اولونوردو. آما اوغوز-سلجوق سويوندان گلن بو قهرمان اؤزونه صاديق قوووه لرله هينديستانا اوز توتدو. کابيلي اؤزونه پايتاخت ائلان ائتدي بابورون هينديستانا يؤنلمه سي اونون اوردوسونا چوخلو سايدا گنج قوووه لرين آخينينا سبب اولدو. اونلارين آراسيندا تورکوستان چؤللرينده کؤچري حيات سورن چوخلو سايدا تورک و موغول واردي. بو دا بابورون اوردوسونون قيسا مودتده خئيلي گوجلنمه سينه گتيريب چيخاردي. آما هينديستانا يوروش يولو اوزرينده افقانيستان دايانيردي. بو اؤلکه ني اله کئچيرمه دن هينديستانا گيرمک مومکون دئييلدي. بونو ياخشي باشا دوشن 21 ياشلي گنج سرکرده اوردوسو ايله هينديقوش داغلاريني آشاراق، 1504-جو ايلده غفيلدن افقانيستانا داخيل اولدي و سورعتلي هوجوملا اوراني اله کئچيردي. افقانيستاني نظارتي آلتينا آلان بابور کابيل شهريني اؤز دؤولتي نين پايتاختي ائلان ائتدي. بو اونون حياتيندا قازانديغي ايلک و ان بؤيوک اوغورلاردان بيري ايدي. لاکين غلبه دن باشي مست اولان اوردو خالقلا کوبود داورانماغا و اونلارلا موناسيبتده اؤزلريني غدارجاسينا آپارماغا باشلادي. بو دا تئزليکله افقانلارين بابورا قارشي عوصيان قالديرماسينا گتيريب چيخاردي. عوصيانين سببلريني اؤيرنن بابور درحال خالقي اينجيدن و اونلارلا غدارجاسينا رفتار ائدن عسگرلرين هاميسيني جزالانديردي. بابورون بو عدالتي قارشيسيندا يئرلي خالق عوصياني دايانديراراق اونون اطرافيندا سيخ بيرلشمه يه باشلادي. بابور دا، اؤز نؤوبه سينده، افقانيستاني ايداره ائدن مأمورلارينا يئرلي خالقلا عدالتله داورانماغي تاپشيردي. بونا عمل ائتمه ينلري ان آغير شکيلده جزالانديراجاغي باره ده اونلارا سرت شکيلده خبردارليق ائتدي. بوندان سونرا بابورون افقانيستاندا قوردوغو عدالتلي دؤولتين سوراغي هر يئره ياييلماغا باشلادي. بابور يئرلي خالقين دستگيندن ايستيفاده ائده رک، شئيباني خانين اوزرينه يوروش ائتمگي قرارا آلدي. او، افقانلارين يارديمي ايله شئيباني خاني مغلوب ائتدي و دؤولتي نين اراضيلريني تورکوستانا قدر گئنيشلتدي. 1511-جي ايده بابور قيزغين ساواشلاردان سونرا سمرقند و بوخاراني دا اله کئچيردي. آرتيق او خئيلي گوجلنميشدي، نه تورکوستاندا، نه ده چين و هينديستاندا قارشيسينا چيخا بيله جک بير قوووه يوخ ايدي. هينديستانا يوروش سون قلبه لردن سونرا بابور هينديستانا حربي سفرين واختي نين گليب چاتديغيني آنلاماغا باشلاميشدي. چونکي او، آرخادان، تورکوستانداکي دوشمنلريندن گله بيله جک تهلوکه ني آرادان قالديرميش، هم ده اوردوسونو خئيلي گوجلنديره بيلميشدي. اونا گؤره ده بابور چوخدانکي آرزولاريني حياتا کئچيرمک مقصدي ايله افقانيستان دؤولتيني قوراندان 15 ايل سونرا - 1519-جو ايلده هينديستانا حربي سفره چيخدي. همين ايل، فئورال آيي نين 4-ده بابورون اوردوسو ساللارلا سيند چاييني کئچدي. اوردو ايلک هوجومدا پنجاب و اونون اطرافينداکي اراضيلري توتدو. پنجابي اله کئچيرندن سونرا بابور بورادا مؤحکم قانون-قايدا ياراتدي و عدالتله بؤلگه ني ايداره ائتمه يه باشلادي. بو دا تئزليکله يئرلي خالقين اونا رغبتله ياناشماسينا و دستکله مسينه گتيريب چيخاردي. بابور پنجابين ايشغاليندان سونرا بير مودت اوردوسونا ايستيراحت وئردي و يالنيز بؤلگه ده تام مؤحکملنديگينه امين اولدوقدان سونرا هينديستانين ديگر اراضيلري اوزرينه ده يوروشه چيخدي. عوموميتله، بابور هينديستان اوزرينه 5 دفعه حربي يوروش ائديب. بو يوروشلر زاماني او، هينديستانين بؤيوک حيصه سيني اؤز نظارتي آلتينا آلميشدي. اونون سونونجو، 5-جي حربي سفري دئهلي اوزرينه اولدو. همين دؤورده دئهليده ايبراهيم لودي حؤکمدارليق ائديردي. ايبراهيم لودي بابوردان گلن تهلوکه ني آرادان قالديرماق و اونو بيردفعه ليک هينديستان تورپاقلاريندان قووماق مقصديله او دؤور اوچون اولدوقجا بؤيوک حساب ائديلن بير اوردو توپلاميشدي. بو اوردو 130 مين نفردن چوخ ايدي. بوندان علاوه ، ايبراهيم لودي نين اوردوسوندا 1000-دن آرتيق دؤيوش فيلي واردي. بابور ايسه گوجلو دوشمن قارشيسيندا جمعيسي 13 مين نفر عسگره ماليک ايدي. بلکه ده باشقا سرکرده اولسايدي، اؤزوندن آزي 10 دفعه چوخ اولان دوشمنله دؤيوشه گيرمه يه جسارت ائتمزدي. چونکي بو، بيله-بيله اؤزونو اؤلومون قوجاغينا آتماق دئمک ايدي. آنجاق بابور دوشمندن قورخان و چکينن سرکرده لردن دئييلدي. بير واختلار اجدادي آلپ ارسلان مالازگيرت اطرافيندا اؤزوندن 10 دفعه چوخ اولان 200 مين نفرليک بيزانس اوردوسونو يئنه رک، آنادولونو ابدي اولاراق تورک يوردو ائتميشدي. ايندي ده بابور اونون بو قهرمانليغيني دئهلي اطرافيندا داوام ائتديرمک نيتينده ايدي.
ايبراهيم لودي هم عسگرلرينه، هم ده دؤيوش فيللرينه چوخ گووه نير و بابورو آسانليقلا مغلوب ائده جگينه اينانيردي. او، بابورون آزسايلي اوردو ايله دؤيوشه چيخماسيندان خبردار ايدي و حتّی اؤنجه دن دؤيوش بيتن کيمي چالاجاغي غلبه ايله باغلي مؤحتشم بير مراسيم کئچيرمگي قرارا آلميش و بو مقصدله خوصوصي حاضيرليقلار دا گؤردورموشدو. آما همين گون خوشبختليک سانکي ايبراهيم لوديدن اوز دؤندرميشدي و او بيلميردي کي، بو ساواش اونون اوچون سونونجو اولاجاق...
بابور دوشمن اوزرينه آزسايلي قوووه ايله گئتديگيني و ساواشين اونلار اوچون اولدوقجا آغير کئچه جگيني ياخشي آنلاييردي. لاکين بابورون دامارلاريندا آخان تورک قاني، وارليغيندان سوزولوب گلن تورک دؤيوشکنليگي اونو جسارتله دوشمن اوزرينه گئتمه يه سؤوق ائديردي. عئيني زاماندا او دا آيدين ايدي کي، دوشمنين دؤيوش فيللري قارشيسيندا تاب گتيرمک هئچ ده آسان اولماياجاق.
دؤيوشدن اول بابور عسگرلري نين اؤنونه چيخاراق:
- بو دؤيوش بيزيم اوچون آسان اولماياجاق، آنجاق بيز دفعه لرله مغلوب ائديلمزليگيميزي دونيايا نوماييش ائتديرديک، بيز ظفر عسگرلري ييک و بو آغير دؤيوشده من ده سيزينله اؤن سيرالاردا اولاجاغام،- دئدي.
دؤيوش باشلايان کيمي ايبراهيم لودي اؤزونون اساس سيلاهيني، فيللري مئيدانا بوراخدي. ميندن آرتيق فيل بير آنداجا بابورون اؤن سيرالاردا ووروشان عسگرلري نين اوزرينه جومدو. بابورون عسگرلري فيللري اوخ آتشينه توتسالار دا، اونلار هئچ نه يه باخمادان ايره ليله رک قاباقلارينداکي بوتون جانليلاري ازيب محو ائتديلر. بابورون عسگرلري تلاش ايچينده گئري چکيليرديلر. آرتيق ائله گومان ائديليردي کي، قيزميش فيللرين قارشيسيني هئچ نه آلا بيلمه جک و دؤيوشون طالعيي ايبراهيم لودي نين خئيرينه حلل اولونوب. آما بابورون دا سرنجاميندا دوشمنين گؤزلمه ديگي و عاغلينا بئله گتيرمه ديگي بير سيلاح واردي. بو سيلاح او دؤور اوچون يئني حساب ائديلن توپلار ايدي. فيللرين هوجومونون قارشيسيني يالنيز توپ آتشلري ايله آلماق اولاردي. بابورون اوردوسوندا عوثمانلي تورکلريندن اولان و عوثمانلي اوردوسوندا تجروبه کئچن موصطافا رومي نين کوماندانليغي آلتيندا توپچو بيرليگي ده واردي.
بابورون امري ايله توپچولار درحال فيللر اوزرينه آتش آچماغا باشلاديلار. توپ سسلريندن، همچنین اطرافي بوروين آلوو و توستودن فيللر اورکه رک گئرييه دؤندولر. اونلار قارشيلارينا چيخان اؤز عسگرلريني بئله، آياقلاري آلتينا آلاراق قاچيرديلار. بو دا ايبراهيم لودي نين عسگرلري آراسيندا چاشقينليغا گتيريب چيخاردي و اونلارين دؤيوش صفلري پوزولدو. بوندان ايستيفاده ائدن بابورون عسگرلري دوشمن اوزرينه آتيلديلار. قيزغين دؤيوشده دوشمن اوردونون کومانداني و دؤولت باشچيسي ايبراهيم لودي اؤلدورولدو. بئله ليکله، 1526-جي ايل، آپرئل آيي نين 29-دا بابور اونا دونيا شؤهرتي گتيره جک بير غلبه قازاندي. بو غلبه نين سوراغي بوتون تورک-ايسلام دونياسيندا سئوگي و جوشقو ايله قارشيلاندي. مشهور شاعير شئيخ زئين هافي ايسه بابورون غلبه سينه حصر ائديلن " ظفرنامه " اثريني قلمه آلدي. بو اثر بوتون تورک-ايسلام حؤکمدارلارينا گؤندريلدي.
مغلوب اولان ايبراهيم لودي نين ايداره ائتديگي اراضيلري ده اؤز دؤولتي نين ترکيبينه داخيل ائدن بابور بونون آردينجا دئهلي اوزرينه يوروش ائده رک، اوراني اله کئچيردي، سونرا ايسه او، آقرا شهري اوزرينده نظارتي اله آلدي. آرتيق بو مشهور تورک سرکرده سي 3-4 ميليون کوادرات کيلومئتره چاتان بؤيوک بير اراضيني اله کئچيرميشدي. دئهلي و آقراني دا نظارتي آلتينا آلاندان سونرا بابور تورک-هيند ايمپئراتورلوغونون ياراديلديغيني ائلان ائتدي. او، آرتيق اساس مقصدينه چاتميش و اينديکي هينديستانين بؤيوک حيصه سيني اؤز ايمپئريياسي ترکيبينه داخيل ائتميشدي. بابور بوندان سونرا دينج دؤولت قوروجولوغونو حياتا کئچيرمک نيتينده ايدي. بو مقصدله او، بوتون ديقتيني عوثمانلي سولطانلاري کيمي، اله کئچيرديگي اراضيلرده حاق و عدالتين برپا ائديلمه سينه، اؤلکه نين اينديکي تئرمينلرله دئسک حوقوقي يوللارلا ايداره اولونماسينا يؤنلتدي. چونکي عکس حالدا، دوشمنلري اهاليني اوندان ناراضي سالماغا و اونون علئيه اينه عوصيانلار قالديرماغا سؤوق ائده جکديلر. ايلک واختلار بو اولدوقجا چتين ايدي و بعضي يئرلي کئچميش طايفا باشچيلاري و اميرلر هر واسيطه ايله خالقي بابورون علئيه اينه قالديرماغا چاليشير و اونا دينج دؤولت قوروجولوغونو حياتا کئچيرمه يه ايمکان وئرميرديلر. بئله بير وضعيتده اوردودا و سارايدا دا بابورون علئيه اينه ناراضيليقلار آرتميشدي. اوردو اوزون و چتين سفرلردن يورولموشدو و اونلار ايصرارلا گئرييه دؤنمگي بابوردان طلب ائديرديلر. بونو گؤرن بابور گئرييه دؤنمک ايسته ين عسگرلري قارشيسينا چيخاراق:
- سيزينله اوزون يوللار گلديک، هئچ کيمه نصيب اولمايان غلبه لر قازانديق، سيز منه، من ده سيزه اينانديم. ايندي ايسه سيز گئري دؤنمک ايسته ييرسينيز. آما بونو دا بيلين کي، سيز گئري دؤنسنيز بئله، من تک باشينا بو تورپاقلاردا قالاجاغام و سونا کيمي ده دوشمنله ساواشاجاغام،-دئدي.
اونون بو سؤزلريندن سونرا عسگرلر گئري دؤنمک فيکيرلريندن واز کئچمه لي اولدولار. بابورون نظارت آلتينا آلديغي اراضيلرده کي اهالي ايله اولدوقجا ايستي موناسيبتلر قورماسي خالق آراسيندا اونا رغبتين آرتماسينا گتيريب چيخاردي. لاکين دوشمن ده ياتماميشدي. بابورلا دؤيوشده مغلوب اولمالاريني هضم ائتمه ين بعضي يئرلي هيند راجه لري اونا قارشي عوصيان قالديرديلار. بو عوصيانلاردان ان تهلوکه ليسي راجپوت خانليغيني اله کئچيرن رانا سانقانين قالديرديغي قييام ايدي. بونو آنلايان بابور بؤيوک بير قوووه ايله سانقا اوزرينه يورودو. او، 1527-جي ايل، مارت آيي نين 27-ده کاونا اطرافيندا باش وئرن دؤيوشده سانقانين قالديرديغي عوصياني ياتيردي. بوندان سونرا هئچ کيم بابورا قارشي عوصيان قالديرماغا جسارت ائتمه دي. بو دا بابورا اؤلکه ده ثابيتليگي برپا ائتمه يه ايمکان وئردي.
منبع :
منبع :
كؤچورن :عباس ائلچين قايناق : زامان آز
http://elchinkitab.blogfa.com/post-140.aspx
