مسیحیان آذربایجان که همراه با هموطنانشان
سالهای سال در کمال آرامش در آزربایجان می زیستند در بحبوحه آغاز قرن
بیستم همراه با تشدید فعالیتهای میسیونهای مستقر در آذربایجان به تدریج از
آذربایجانیان جدا شده و وارد ماجراجوییهایی شدند که قتل عام ترکان در آزربایجان و آناطولی نمونه هایی از اینها بود. این مقاله اشاره ایی گذرا به
فعالیت این میسیونهایی دارد که به جز دعوت به آرامش وتبلیغ دین هر کاری
علیه آذزبایجانیان کردند.
جمعیت بازل
در سال ۱۸۳۱ میسیونر فاندر pfander در تبریز و اورمیه بین مسیحیان انجیل سریانی اعطا کرده بود. وی منسوب به جمعیت بازل بود. از پروژه های اینان گشایش میسیون در اورمیه بود که به سبب های تماماًسیاسی این میسیون باز شد و در سال ۱۸۳۶ ایستگاه میسیونری بازل در
میسیون پروتستان
در سال ۱۸۳۴ دکتر آشئل گرانت با میسیونر ژوستین پاکارد در اورمیه میسیون پروتستان را ایجاد کرد که در منطقه بیش از ۸۰ سال اثر منفی برجای گذاشت . هدف اینان ایجاد پروتستان در فرهنگ مسیحیان بود که با ایجاد مدارس و مراکز آموزشی سعی در این امر می کردند. اینان با ایجاد زبان سریانی جدید نقطة عطفی در فرهنگ آشوریها بوجود آوردند. پس از چندی یک چاپخانه ایجاد کردند که در آن یک مجله دینی چاپ می شد. طبیعی بود که مسلمانان از این میسیون استقبال نکردند.
در شرایط معمول علاوه بر تبلیغ دین مسیحیت گروهی از مبلغان به امور پزشکی نیز می پرداختند و به کار درمان و پیشگیری از بیماریها مشغول بودند. مدرسان و مبلغان گروه دیگر بودند که به امر آموزش کارکنان روحانی و غیره روحانی کلیسا می پرداختند. این مبلغان علاوه بر کارهای معمول خود ، تلویحاً‌در مورد ایالات متحد آمریکا به ععنوان سرزمین موعود تبلیغ می کردند. به همین دلیل کلیسای آنها به نام « کلیسای آمریکایی » معروف شد و بسیاری از فارغ التحصیلان آنها برای ادامة تحصیل و کسب تابعیت به آمریکا عزیمت کردند. میسیون شعبه آذربایجان ثروتمند و بزرگ بود.
پرسبیتری ها
در آستانة جنگ اول جهانی ، بیست ویک مبلَغ پرسبیتری همراه با فرزندان خود در اورمیه زندگی می کردند. علاوه بر آن ، حدود دوازده میسیونر دیگر در تبریز زندگی می کردند. در اوایل ۱۸۹۵ م ، این میسیون ۱۱۷ مدرسه در منطقه اورمیه تأسیس کرد و ۲۴۱۰ نفر که اکثراً آسوری و ارمنی بودند در این مدارس مشغول تحصیل بودند . این میسیون همچنین یک بیمارستان برای آموزش پزشکی در اورمیه دایر کرد. کشیش ویلیام شد مهمترین مبلَغ پرسیبتری در طول جنگ اول جهانی در اورمیه بود. همانطوریکه خواهیم دید وی در قتل عام مردم اورمیه شرکت مستقیم کرد و عاقبت موقع فرار ارامنه و آسوریها از اورمیه وی نیز با آنان اورمیه را ترک و در طول مسیر به سبب ابتلا به بیماری وبا جان خود را از دست داد.
در سال ۱۸۵۳ پس از آمدن میسیونرهای مختلف اروپایی به آذربایجان ، تعادل فرهنگی آذربایجان به نفع ارامنه و نسطوریها ( آسوریها ) به هم خورد. والی های آذربایجان به کرات از میسیونرهای مسیحی حمایت می کردند.
در سال ۱۸۳۴ دکتر آشئل گرانت با میسیونر ژوستین پاکارد در اورمیه میسیون پروتستان را ایجاد کرد که در منطقه بیش از ۸۰ سال اثر منفی برجای گذاشت . هدف اینان ایجاد پروتستان در فرهنگ مسیحیان بود که با ایجاد مدارس و مراکز آموزشی سعی در این امر می کردند. اینان با ایجاد زبان سریانی جدید نقطة عطفی در فرهنگ آشوریها بوجود آوردند. پس از چندی یک چاپخانه ایجاد کردند که در آن یک مجله دینی چاپ می شد. طبیعی بود که مسلمانان از این میسیون استقبال نکردند.
در شرایط معمول علاوه بر تبلیغ دین مسیحیت گروهی از مبلغان به امور پزشکی نیز می پرداختند و به کار درمان و پیشگیری از بیماریها مشغول بودند. مدرسان و مبلغان گروه دیگر بودند که به امر آموزش کارکنان روحانی و غیره روحانی کلیسا می پرداختند. این مبلغان علاوه بر کارهای معمول خود ، تلویحاً‌در مورد ایالات متحد آمریکا به ععنوان سرزمین موعود تبلیغ می کردند. به همین دلیل کلیسای آنها به نام « کلیسای آمریکایی » معروف شد و بسیاری از فارغ التحصیلان آنها برای ادامة تحصیل و کسب تابعیت به آمریکا عزیمت کردند. میسیون شعبه آذربایجان ثروتمند و بزرگ بود.
پرسبیتری ها
در آستانة جنگ اول جهانی ، بیست ویک مبلَغ پرسبیتری همراه با فرزندان خود در اورمیه زندگی می کردند. علاوه بر آن ، حدود دوازده میسیونر دیگر در تبریز زندگی می کردند. در اوایل ۱۸۹۵ م ، این میسیون ۱۱۷ مدرسه در منطقه اورمیه تأسیس کرد و ۲۴۱۰ نفر که اکثراً آسوری و ارمنی بودند در این مدارس مشغول تحصیل بودند . این میسیون همچنین یک بیمارستان برای آموزش پزشکی در اورمیه دایر کرد. کشیش ویلیام شد مهمترین مبلَغ پرسیبتری در طول جنگ اول جهانی در اورمیه بود. همانطوریکه خواهیم دید وی در قتل عام مردم اورمیه شرکت مستقیم کرد و عاقبت موقع فرار ارامنه و آسوریها از اورمیه وی نیز با آنان اورمیه را ترک و در طول مسیر به سبب ابتلا به بیماری وبا جان خود را از دست داد.
در سال ۱۸۵۳ پس از آمدن میسیونرهای مختلف اروپایی به آذربایجان ، تعادل فرهنگی آذربایجان به نفع ارامنه و نسطوریها ( آسوریها ) به هم خورد. والی های آذربایجان به کرات از میسیونرهای مسیحی حمایت می کردند.
لازاریستها:
در سال ۱۸۴۰ لازاریستها به سوی کلدانیان که قبلاً‌به کلیسای رم پیوسته بودند روی آوردند. لازاریست ها کمتر از پروتستانها توانایی مالی داشتند. در قرن بیستم ، در آذربایجان در خسروآباد سلماس ، اورمیه و تبریز مقر گزیده بودند . اقدامات آنان گرچه در اورمیه نتیجه نداد ولی انها از اعتبار نمایندة آپوستولیک که از سال ۱۸۷۵- مقر او در اورمیه بود بهره می جستند.
آنگلیکان ها:
آنگلیکان ها هم در سال ۱۸۸۶ در اورمیه و در حکاری نزد مارشیمون مقر جستند. آنان با نستوریان ( جیلوها ) در ارتباط مستقیم بودند. ولی پس از اینکه غرب آذربایجان در سال ۱۶۱۴ توسط روسها اشغال شد و کلیسای آشوریها به کلیسای ارتدکس روسیه پیوست این میسیون آذربایجان را ترک کرد.
لوتری ها
لوتری ها ( نوعی دیگر از پروتستانها ) هم شانس خود را در آذربایجان آزمودند. یتیم خانه ای نیز در اورمیه باز کردند ولی در کاشان موفق نشدند.
میسیون روس
میسیون روس در سال ۱۸۹۸ در اورمیه پایگاهی باز کرد. در مراسم گشایش این میسیون علاوه بر کنسول روس یک شرکت تجاری روس نیز شرکت داشت. در همان سال در اورمیه و سپس در سلماس روحانیون روس امضاهایی از نستوریان و کلدانیان را جمع آوری کردند که برای بهره جستن از محافظت آنان خود را آماده پیوستن به شورای کلیسایی روس اعلام می کند. به دنبال آن اسقف سپرغان ارتدوکس شد و به دنبال وی بیش از بیست هزار نفر از آسوریهای اورمیه و سلماس ارتدکس شدند. مذهب قدیم آنان کلیسای قدیمی نستووری ، کاتولیک رومی و سریانی انجیلی بود. داستان زیر برای تغییر مذهب اسقف سپرغان نقل می شود:
اسقف کلیسای پاراندوز اورمیه و سولدوز « گابریل » که در روستای آردی چای می زیست با ۱۴ کشیش برای سرکشی به مننطقه خود نوچه می رود. در راه برگشت به منزل خود ، شب در میان رئیس عشیرت کردها می ماند، فردای آنروز موقع بازگشت، رئیس عشیرت ۲۰ سواری در معیت آنان می فرستد ولی مابین راه تمام کشیش ها کشته و بدنشان پاره می شود. بدین ترتیب اسقف سپرغان به واسطة میرزه جوزف آرسانیس در پطرزبورگ ارتدوکس شد.
از سال ۱۸۲۳ در میان مهاجران مسیحی به روسیه ، کشیشهایی نیز وجود داشت . در سال ۱۸۸۹۷ دو کشیش ارتدوکس به سپرغان آمدند. ویکتور میخائیلوویچ و کشیش آسوری کوایلاسارل شامون koilassarl şamun از طرف ده هزار آشوری گاولان استقبال شد. اینان روستا به روستا گردش کرده و برای الحاق منطقه به کلیسای روس اممضا جمع کردند. هیچ کس قبل از امضا تردد نکرد زیرا این تصمیم یک راه نجات برای آنان بود.
در ۲۵ مارس ۱۸۹۸ در پطروگراد یک مجلس با حضور ماریونان تشکیل و در کلیسای الکساندر نئوسکی با حوضه اسقفی ۱۵ هزار نفری خود در مقامات روسی ارتدوکس شد. در این مراسم اسقف اعظم مسکو وکیف نیز حضور داشت. پس از چندی یک هیئت میسیونری به آذربایجان فرستاده شد. کنسول روس در تبریز به میسیونرها یک ضیافت داد. در میان مهمانان والی آذربایجان امیر نظام نیز حضور داشت. با سعی میسیونرها بیست ههزار آسوری از مذهبهای دیگر بریده ارتدوکس شد. یک کشیش آسوری منسوب به کلیسای لوتری آلمانی در مکتوبی به آلمان این حرکت را یک حرکت سیاسی دانسته و افزایش نفوذ روس را یادآور شد. در جنگ جهانی اول ابتدا کشیش سرژ serge رئسی میسیون بود سپس به علت اختلاف با کنسول روس تغییر یافت و کشیش پیمه ن piemen جانشین وی شد و هر چه می توانست در مسلح کردن مسیحیان انجام داد.
میسیون کاتولیک
میسیون کاتولیک نیز که بوسیله لازاریست و خواهران سن ونسان اداره می شد و رئیس شان مسیو سونتاک Emile sontag بود. در تبریز و سلماس شعبه ای داشتند و در اورمیه نیز میسیو سونتاک نماینده پاپ بود. وسایل مالی این میسیون کم بود. این میسیون در فرار ارامنه و آسوریها از اورمیه همراه آنان از اورمیه خارج نشدند. در جریان ورود عثمانیها به اورمیه دستگیر و میسیو سونتاک کشته شد.
در سال ۱۸۴۰ لازاریستها به سوی کلدانیان که قبلاً‌به کلیسای رم پیوسته بودند روی آوردند. لازاریست ها کمتر از پروتستانها توانایی مالی داشتند. در قرن بیستم ، در آذربایجان در خسروآباد سلماس ، اورمیه و تبریز مقر گزیده بودند . اقدامات آنان گرچه در اورمیه نتیجه نداد ولی انها از اعتبار نمایندة آپوستولیک که از سال ۱۸۷۵- مقر او در اورمیه بود بهره می جستند.
آنگلیکان ها:
آنگلیکان ها هم در سال ۱۸۸۶ در اورمیه و در حکاری نزد مارشیمون مقر جستند. آنان با نستوریان ( جیلوها ) در ارتباط مستقیم بودند. ولی پس از اینکه غرب آذربایجان در سال ۱۶۱۴ توسط روسها اشغال شد و کلیسای آشوریها به کلیسای ارتدکس روسیه پیوست این میسیون آذربایجان را ترک کرد.
لوتری ها
لوتری ها ( نوعی دیگر از پروتستانها ) هم شانس خود را در آذربایجان آزمودند. یتیم خانه ای نیز در اورمیه باز کردند ولی در کاشان موفق نشدند.
میسیون روس
میسیون روس در سال ۱۸۹۸ در اورمیه پایگاهی باز کرد. در مراسم گشایش این میسیون علاوه بر کنسول روس یک شرکت تجاری روس نیز شرکت داشت. در همان سال در اورمیه و سپس در سلماس روحانیون روس امضاهایی از نستوریان و کلدانیان را جمع آوری کردند که برای بهره جستن از محافظت آنان خود را آماده پیوستن به شورای کلیسایی روس اعلام می کند. به دنبال آن اسقف سپرغان ارتدوکس شد و به دنبال وی بیش از بیست هزار نفر از آسوریهای اورمیه و سلماس ارتدکس شدند. مذهب قدیم آنان کلیسای قدیمی نستووری ، کاتولیک رومی و سریانی انجیلی بود. داستان زیر برای تغییر مذهب اسقف سپرغان نقل می شود:
اسقف کلیسای پاراندوز اورمیه و سولدوز « گابریل » که در روستای آردی چای می زیست با ۱۴ کشیش برای سرکشی به مننطقه خود نوچه می رود. در راه برگشت به منزل خود ، شب در میان رئیس عشیرت کردها می ماند، فردای آنروز موقع بازگشت، رئیس عشیرت ۲۰ سواری در معیت آنان می فرستد ولی مابین راه تمام کشیش ها کشته و بدنشان پاره می شود. بدین ترتیب اسقف سپرغان به واسطة میرزه جوزف آرسانیس در پطرزبورگ ارتدوکس شد.
از سال ۱۸۲۳ در میان مهاجران مسیحی به روسیه ، کشیشهایی نیز وجود داشت . در سال ۱۸۸۹۷ دو کشیش ارتدوکس به سپرغان آمدند. ویکتور میخائیلوویچ و کشیش آسوری کوایلاسارل شامون koilassarl şamun از طرف ده هزار آشوری گاولان استقبال شد. اینان روستا به روستا گردش کرده و برای الحاق منطقه به کلیسای روس اممضا جمع کردند. هیچ کس قبل از امضا تردد نکرد زیرا این تصمیم یک راه نجات برای آنان بود.
در ۲۵ مارس ۱۸۹۸ در پطروگراد یک مجلس با حضور ماریونان تشکیل و در کلیسای الکساندر نئوسکی با حوضه اسقفی ۱۵ هزار نفری خود در مقامات روسی ارتدوکس شد. در این مراسم اسقف اعظم مسکو وکیف نیز حضور داشت. پس از چندی یک هیئت میسیونری به آذربایجان فرستاده شد. کنسول روس در تبریز به میسیونرها یک ضیافت داد. در میان مهمانان والی آذربایجان امیر نظام نیز حضور داشت. با سعی میسیونرها بیست ههزار آسوری از مذهبهای دیگر بریده ارتدوکس شد. یک کشیش آسوری منسوب به کلیسای لوتری آلمانی در مکتوبی به آلمان این حرکت را یک حرکت سیاسی دانسته و افزایش نفوذ روس را یادآور شد. در جنگ جهانی اول ابتدا کشیش سرژ serge رئسی میسیون بود سپس به علت اختلاف با کنسول روس تغییر یافت و کشیش پیمه ن piemen جانشین وی شد و هر چه می توانست در مسلح کردن مسیحیان انجام داد.
میسیون کاتولیک
میسیون کاتولیک نیز که بوسیله لازاریست و خواهران سن ونسان اداره می شد و رئیس شان مسیو سونتاک Emile sontag بود. در تبریز و سلماس شعبه ای داشتند و در اورمیه نیز میسیو سونتاک نماینده پاپ بود. وسایل مالی این میسیون کم بود. این میسیون در فرار ارامنه و آسوریها از اورمیه همراه آنان از اورمیه خارج نشدند. در جریان ورود عثمانیها به اورمیه دستگیر و میسیو سونتاک کشته شد.